Oğuz Ünver, A., Okulu, H. Z., Şenler, B., Arabacıoğlu, S., Muslu, N., ve Özdem Yılmaz, Y. (Ed.) (2023). Bilimsel Sorgulama Destekli Bisdem Projesi Etkinlikleri. Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Yayınları. 

https://acikerisim.mu.edu.tr/xmlui/handle/20.500.12809/10821

Mevcut etkinlik kitabı sınıf ve fen bilimleri öğretmenlerinin bir mesleki gelişim programı sonucunda, bilimsel sorgulama alanında edindikleri bilgi ve tecrübeler ile tasarladıkları veya uyarladıkları, öğretim programları ile uyumlu fen bilimleri etkinliklerini içermektedir. Sanıyoruz kitabı seçkin kılan en önemli etken de budur.

Öğretmenlerin öğrenme süreci ve mesleki gelişimi karmaşık bir süreçtir. Lisans tecrübesinden başlar ve öğretmenlik kariyeri boyunca da devam eder. Öğretmenler lisans eğitimlerinde deneyimlemedikleri pek çok yenilikçi bilgiyi, hizmetiçi dönemlerinde edinmek ve uygulamak durumundadır. Bu süreçte mesleki gelişim programlarında edinilen bilgi ve tecrübenin esas hedefi olan, öğrenilenlerin öğrenme ortamına ne düzeyde aktarıldığının takibi yapılmamaktadır. Dolayısıyla tüm çaba ve emeğe karşılık öğretmenin sınıf ortamı bir bilinmezlik veya kapalı bir kutuya dönüşmektedir. Benzer şekilde öğretmenin sınıf içi performansını öğrenci başarısı veya motivasyonu üzerinden yorumlayabilmek ise çoğunlukla sığ bir gözlemdir. Öğretmenlerin sahip oldukları fikirleri ve teorik bilgileri, sınıfta bilimsel sorgulama çerçevesinde uygulayabildikleri ölçüde değerlidir. Türkiye’de mevcut fen eğitiminde, araştırma ve sorgulamaya dayalı öğrenme yaklaşımı temel alınmaktadır. Bu nedenle öğretmenler, geliştirilmesinde güçlük çekilen konulardan birisi olan bilimsel sorgulama becerilerinin edinimine yönelik eğitimleri yakından takip etmektedir. Harcanan çaba, maddi kaynak ve öğretmenlere sunulan sınıf içi etkinlik desteklerine rağmen, uygulamalarda problemlerin yaşandığı gözlemlenmektedir. Bu problemlerin pek çok kaynağı vardır. Örneğin, etkin bir sorgulamayı yönlendirebilecek öğretmen deneyiminin sınırlı olması, öğretmenlere gereken deneyimi sunmada yaşanan güçlükler, öğrenci merkezli bir sınıf ortamı için gereken nitelikli lisans eğitiminin yetersizliği, standart değerlendirme yaklaşımları için klasik tekniklerde öğretim ihtiyacı ve süreç değerlendirmeden öte sonuç değerlendirmeye yönelik genel yönelim bunlardan bazılarıdır. Tüm bu becerilerin geliştirilmesi, öğretmenler için kendi sınıf ortamlarında tasarlanacak bir mesleki gelişim programı ile mümkündür.

Mevcut düşünceden hareketle, TÜBİTAK ARDEB 1001: Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Projelerini Destekleme Programı kapsamında 01 Şubat 2021 tarihi itibariyle desteklenmeye başlanan “Hizmetiçi Öğretmen Eğitiminde Bilimsel Sorgulama Destekli Çevrimiçi Mentorluk (e-scaffolding) Modelinin Tasarlanması ve Etkililiğinin Değerlendirilmesi (Proje No: SOBAG-220K080)” başlıklı araştırma projesi yürütülmeye başlanmıştır. Kısa adıyla BİSDEM (Bİlimsel Sorgulama Destekli E-mentorluk Modeli) olarak anılan proje Milli Eğitim Bakanlığı, Yenilik ve Eğitim Teknolojileri Genel Müdürlüğü (YEĞİTEK), Muğla İl Milli Eğitim Müdürlüğü, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Bilim Eğitimi Uygulama ve Araştırma Merkezi (MUBEM) ve Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi (UZEM) işbirliği çerçevesinde gerçekleştirilmektedir.

Tasarım tabanlı araştırma olarak desenlenen proje, öğretmenlerin fikirlerinin ve beklentilerinin ön planda tutulduğu mentorluk, koçluk, akran öğrenimi, işbirliği ve birlikte çalışma stratejileriyle desteklidir. Proje süreci dört temel aşamayı içermektedir. Birinci aşama, uygulamalar öncesi öğretmenlerin ihtiyaç ve beklentilerine yönelik durum tespitini içerir. Bu kapsamda proje paydaşları ile bir öğretmen portalı hazırlanmıştır. İkinci aşamada öğretmenlerin sınıf içi uygulama süreçleri başlar. Bu kapsamda, sınıf içi birinci uygulama sonrasında kısa video bölümleri ve araştırmacı bireysel görüşlerini içeren araştırmacı geri bildirimleri öğretmen gruplarına yüz yüze ve çevrimiçi ortamda paylaşılır. İlgili geri bildirimi alan öğretmen bir sonraki etkinliğini hazırlar ve uygulamaya geçer. Böylece üçüncü aşamada çözümlerin bulunması için kendini sürekli yenileyen test ve geliştirme süreci başlar. Bu sürecin üçüncü ve dördüncü etkinlik uygulamalarında katılımcı öğretmenler de birbirlerinin akran değerlendirme sürecine katılır. Dördüncü aşamada uygulamaların bitimini takiben son değerlendirmeler yapılır ve etkili bir öğretmen mesleki gelişim programı için uygun örüntülerin analizi gerçekleştirilir. Mevcut kitapta yer alan etkinlikler sınıf ve fen bilimleri öğretmenlerinin programın son aşamasında geliştirdikleri veya tasarladıkları etkinlikleri içermektedir.

Kitap üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde projenin ikinci ve üçüncü aşamasında kullanılan ve proje ekibi tarafından geliştirilen veya uyarlanan etkinlikler yer almaktadır. Kitabın ikinci bölümünde proje katılımcısı 13 sınıf öğretmeninin geliştirdiği/uyarladığı etkinliklere yer verilmektedir. Kitabın üçüncü bölümünde ise, proje katılımcısı 17 fen bilimleri öğretmeninin geliştirdiği/uyarladığı etkinlikler bulunmaktadır. Sonuç olarak kitapta mevcut öğretim programları ile uyumlu 35 etkinlik yer almaktadır.

Kitaptaki etkinlikler ayrıca eğitimciler için, bilimsel sorgulama destekli etkinliklerin sınıf ortamlarında nasıl uygulanabileceği ile ilgili de yönergeler içermektedir. Her bir etkinlik öncelikle bir araştırma problemi ile başlar. Ardından etkinliğin öğretim programı ile uyumlu kazanımları ve gerekli etkinlik malzemeleri sıralanır. Klasik bir bilimsel etkinlik kitabından farklı olarak mevcut kitapta, öğretmenler için etkinlik uygulama aşamaları yer almaktadır. Bu aşama, bilimsel sorgulamanın bileşenlerini içeren yönergelerden oluşur. Buna göre, öğretmenler bu yönergeyi takip ederek sınıflarında etkili bir bilimsel sorgulama gerçekleştirebilir. Yönergede yer alan bileşenler etkinliğe giriş, araştırmanın planlanması, tahmin, veri toplama, ürün tasarlama/etkinliği gerçekleştirme, kanıtlara dayalı düşünme, çıkarım ve değerlendirmedir. Her bir etkinlikte öğretmenin sınıf ortamında zaman kaybını ve kaosu önlemek için alabileceği tedbirleri, öğretmenin temel kavramları uygun ve doğru bir şekilde nasıl açıklayacağını, derste işlenen konu ile disiplinler arası nasıl bağlar kurabileceğini, dersin konusunu günlük yaşam ile nasıl ilişkilendirebileceğini içeren öğretmen notları da yer almaktadır. Katılımcı öğretmenlerin etkinlikleri gerçekleştirirken kendi sınıf ortamlarında çekilen görsellerin de yer aldığı bilimsel etkinlikler, öğrenciler için etkinlik sırasında rahatlıkla kullanılan çalışma yapraklarını da içerir. Her bir çalışma yaprağı, ilgili öğrencinin seviyesine uygun tahmin, gözlem, veri kaydetme ve çıkarım gibi bölümleri içermektedir. Bilimsel sorgulamayı temel alan her bir etkinliğin amacı, öğrencileri cesaretlendirmek ve biliminin içeriğinde yer alan merak, yeni fikirlere açık olma ve şüphecilik gibi çok önemli bileşenlere vurgu yapmaktır.

Son olarak, BİSDEM projesinin önemli çıktıları arasında yer alan bu kitap, her bir öğretmenin kendi sınıf ortamındaki beklentileri ve ihtiyaçları doğrultusunda geliştirdikleri fikirlerini, hayallerini, gelecek tasarılarını içeren dayanışma, farkındalık, cesaret, empati ve paylaşım duyguları ile kaleme alınmıştır.